Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, NPİSTANBUL Hastanesi İdare Konseyi Lideri Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, 24-25 Mayıs tarihlerinde İstanbul’da gerçekleşen Longevity etkinliğinde konuştu. Tarhan, sağlıklı ömrün biyolojik ve ruhsal ögeleri ile gerilim idaresinin ehemmiyeti üzerine açıklamalarda bulundu.
“Haz memnunluğu ile mana memnunluğu birbirinden farklı”
Bir endokrinolog tarafından yazılan ‘Amerikan Zihninin Hacklenmesi’ isimli kitapta haz memnunluğu, dopamin memnunluğu, serotonin memnunluğu üzere kavramların ele alındığını aktaran Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Yani endokrin uzmanı olan bir kişi kitapta memnunluğu tanımlıyor ve kanıtlıyor. Amerikan iktisadının temelini çok hoş özetlemiş.” dedi.
Kitapta, haz odaklı bir ömür biçiminin yaygın olduğundan ve bunun maalesef psikiyatrik olayları çok arttırdığından bahsedildiğini lisana getiren Tarhan, “Özetinde şunu diyor, ‘Haz peşinde koşan keyifli olamaz’. Halbuki şu anda toplumda daima ‘şunu al keyifli ol, bunu ye keyifli ol, gez, eğlen, memnun ol, seks yap keyifli ol, kendini sev yeniden memnun ol’ üzere bildiriler veriliyor. Meğer bunlar memnunluk değil, yalnızca haz. Haz memnunluğu ile serotonin memnunluğu, yani mana memnunluğu birbirinden farklı. Aslında bu yeni bir şey değil, Aristoteles bunu 2500 sene evvel söylemiş. Hedonik memnunluğu, haz memnunluğu olarak tanımlarken, ödömonik memnunluğu ise mana memnunluğu olarak tanımlıyor. Haz memnunluğu kısa vadeli bir tesir yaratıyor ve Latince’de söylendiği üzere dopamin aracılığıyla beyinde bir ödül salgılıyor. Haz duyuluyor, şahıslar o anda harikulade bir güç hissediyorlar.” açıklamasını yaptı.
Sürdürülebilir memnunluk için ‘anlam mutluluğu’ seçilmeli!
Anlam, yani ülkü mutluluğun serotonin ve oksitosinle ilgili olduğuna değinen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Artık biyolojik belirteçleri mutlaklaştığı için, bu durum hayat ideolojimizi yine yazmamız açısından çok değerli. Serotonin aslında depresyon ilaçlarında da kullanılıyor. Bu ilaçlar, serotonin düzeyini artırmak için veriliyor lakin çabucak tesir etmiyorlar, 2-3 hafta sonra tesiri ortaya çıkıyor. Bu nedenle serotonin yavaş etkiliyor ve yavaş salgılanıyor. Mana üreten bireylerin beyni serotonin salgılıyor. Bu türlü olunca, sürdürülebilir memnunluk ortaya çıkıyor.” dedi.
‘Otantik mutluluk’ kavramı üzerine çalışan Martin E. P. Seligman’ın, mana memnunluğunu tanım ettiğini lisana getiren Tarhan, şunları söyledi:
“Pozitif psikolojinin teorisyeni olan Seligman, mana memnunluğunu ‘otantik mutluluk’ olarak tanımlıyor. Otantik mutluluğun İngilizcede tam karşılığı yok ancak Türkçede ben bunun karşılığını ‘huzur’ sözünde buldum. Huzur sözü, kişinin gelecekteki en berbata de hazır olabilmesi manasına geliyor. Kişi, olumlu ve olumsuz tüm olasılıkları görüyor, olumsuzu algılıyor ve en berbata hazır bir halde gerilim altında itidalli kalabiliyor. Seligman buna şöyle diyor, ‘Cezaevinde de olsa tıpkı memnunluğu, sarayda da olsa tıpkı memnunluğu yaşayabilme mahareti.’ Düşünün, cezaevine düştüğünüzde kaç kişi birebir memnunluğu yaşayabilir? Sarayda da şımarmayacaksınız mesela. Sarayda şımarma riski var. Zira güç ele geçtiğinde ‘güç yanılsaması’ denilen bir durum ortaya çıkıyor. Gücü ele geçiren insan, kendini adeta bir yer ilahı üzere görmeye başlıyor, tenkide kapanıyor, egosu şişiyor ve narsisizm ortaya çıkıyor. Bu da geçersiz bir memnunluk oluyor. Makamı terk edince ABD’de CEO’lar emekli olup köpek gezdirmeye başladıklarında altı ay içinde kalp krizi geçirip ölüyorlar. Zira ömür şekli olarak yalnızca o makamın sağladığı haz memnunluğunu seçmişler. Halbuki emekliliğe hazır olsalar ve hayat şekli olarak mana memnunluğunu seçseler, emekli olduktan sonra da kendilerini memnun edecek bir şeyler bulabilirler.”
“Hücrelerimiz hislerimizi ve hislerimizi dinliyor”
Bağışıklık sisteminin de çok kıymetli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bağışıklık sistemi, kanılarımız tarafından belirleniyor. ‘Bağışıklık sistemi ne, fikir ne?’ diyeceksiniz lakin çok değişik bir bahis bu. Bağışıklık sistemi, aslında duygusal diyaloglarımızla temaslı.” dedi.
Hücrelerimizin içimizden geçen hisleri dinlediğini kaydeden Tarhan, “Yani hislerimizi, hislerimizi dinliyorlar. Bağırsaklarımız da hislerimizle konuşuyor. Midemiz hislerimizle konuşuyor. Bağışıklık sistemimizin en büyük organı bağırsaklarımız. Bu yüzden ‘beyin-bağırsak aksı’ çok kıymetli. Serotonin de en çok orada bulunuyor. İmmün sistemin birinci organı bağırsaklarımız. Bağışıklık sistemimizi gerilimin nasıl etkilediğini de fark etmişizdir. Gerilim olduğunda insanların alerjileri ve çeşitli sıhhat meseleleri ortaya çıkar. Literatürde ‘immün gerilim – immün süpresyon’ kavramı geçiyor. Yani gerilim, bağışıklık sistemini baskılar. Bu da artık bilimsel olarak kanıtlanmış durumda.” formunda konuştu.
Egzersiz, toplumsallaşmak ve güzellik yapmak yaşlanmayı geciktiriyor!
Ayrıca kardiyovasküler sistem, kan akımı ve idmanın de burada devreye girdiğine işaret eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Özellikle bacak kasları için ‘ikinci kalp’ deniyor. Zira spor yapan, günde en az 5 bin adım yürüyen bireylerde kalbin yükü hafifliyor. Yani fizikî antrenman, bedenin yükünü alıyor. İbn Sina bile yürümenin, fizikî aktivitenin anti-stres özelliğini vurgulamış. Lakin biz şu anda tembelleştiren bir çağda yaşıyoruz.” dedi.
İnsanlarla konuşmanın, yalnızlığı ve beyin yaşlanmasını önlemek için değerli tahlillerden biri olduğunun altını çizen Tarhan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“John Cacioppo’nun yaptığı bir araştırmaya nazaran, 50 yaşın üstünde, bilişsel ve zihinsel gerilemenin olduğu yaşlarda, mevt risk faktörlerinden en kıymetlisi toplumsal izolasyon, yani yalnızlık. Yaşlılarda mevtin en büyük sebebi yalnızlık. Fakat etrafında çocukları ve ailesi dolaşan bir yaşlı, ortalama ömrünü uzatıyor ve daha memnun oluyor.
Harvard Business School’un yaptığı, 136 ülkede gerçekleştirilen büyük bir araştırma da var. Bu araştırmada iş adamları ortasında, filantropik yani yardımseverlik ve cömertlik faaliyetleriyle memnunluk ortasındaki alaka incelenmiş. Sonuçlar gösteriyor ki, yardımsever ve cömert olan iş adamlarının memnunluk oranı yüzde 23 daha yüksek çıkıyor. Yani aslında veren kaybetmiyor, veren kazanıyor. Bu da beynimizin yeterlilik psikolojisiyle ilgili bir özelliğini ortaya koyuyor.”
“6 saatten daha az uyuyanlarda demans riski artıyor”
Uykunun da çok değerli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bozuk uyku, uykunun bilişsel fonksiyonlar üzerindeki tesiriyle bunamayı hızlandırıyor. Literatürde bunun kümülatif bir tesiri olduğu belirtiliyor. Yaş ilerledikçe uyku örüntüsü ve kalıbı bozuluyor, bu da kişiyi daha kırılgan hale getiriyor.” dedi.
Bu bahiste yapılan bin kişinin yer aldığı bir çalışmada, 50-60 yaş ortası 6 saatten kısa uyku müddetine sahip bireylerde demans riskinin daha yüksek olduğunun bulunduğunu aktaran Tarhan, “Yani 6 saatten daha az uyuyanlarda demans riski artıyor. Lakin illa 8 saat olacak diye bir şey yok; literatüre nazaran fizyolojik olarak 6 saatlik bir uyku kâfi. Uykuda beynin en çok dinlendiği devir yaşanıyor.” açıklamasını yaptı.
“Omega-3 yaşları, bedende hücre zarının esnekliğini sağlıyor”
Sağlıklı yaş almak için omega-3’ün de değerli olduğunu tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “EPA ve DHA oranlarına nazaran hamsi, 1. derecede yüksek omega-3 içeriğine sahip. Karadenizlilerin de beyin gücüyle Türkiye’yi yönetmesi tesadüf değil. Hamsi sahiden çok değerli.” dedi.
Diğer taraftan Atlantik uskumrusunun da omega-3 açısından epey ağır olduğunu hatırlatan Tarhan, literatürde krill yağının da övgüyle yer aldığını ve bu yağların, bedende hücre zarının esnekliğini sağladığını kaydetti. Tarhan ayrıyeten beyin dostu başka besinler ortasında zencefil, sarımsak, papaya, safran, tarçın, kurkumin, zerdeçal ve kekik üzere besinler olduğunu kelamlarına ekledi.
“Beyin, küflenmeye neden olan hususları, uykuda temizler”
Antioksidanların beyin sıhhati üzerindeki değerli bir yeri olduğunun altın çizen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Antioksidanlar beyin ‘küfü’nü önler. Beyin küfü dediğim şey oksidatif gerilimdir. Oksidatif gerilim varsa beynimiz küfleniyor, tıpkı mantar üzere. Hür radikaller beyinde birikir ve dokular ortasında hasara yol açar.” dedi.
Beyinde glifatik bir sistem olduğunu lisana getiren Tarhan, “Bu, bedendeki lenf dolanımı üzere vazife yapar. Uykuda, beyinde kılcal damarların etrafında kanallar açılır, beyin küçülür ve damarların yanındaki ince zar açılır. Beyin, yorgunluk hususlarını ve özgür radikalleri, yani küflenmeye neden olan unsurları, uykuda temizler. Nizamlı uykumuz yoksa bu atıklar beyinde kalır ve beyin sisi oluşur. Manaya, kavrama ve algılamamız yavaşlar.” formunda konuştu.
“Beslenme stili, gen tabirini değiştirir”
Bununla birlikte renkli tabakların, beyin sıhhati için temel bir öge olduğunu vurgulayan Tarhan, “Düşünme, hayat, fizikî optimizasyon, nörolojik ve ruhsal optimizasyon, beslenme optimizasyonu üzere alanlarda renkli tabak beslenme çok değerlidir.” dedi.
Ayrıca yürüyüş de çok değerli olduğunu ve günde 5-6 bin adım yürümenin ruhsal modifikasyon ve DNA metilasyonu sağladığını aktaran Tarhan, “Bunlar epigenetik sistemlerdir. Yani beslenme şeklimiz, gen sözümüzü değiştirir. Beslenmeyi otomatik hale getirirseniz, renkli tabak beslenme ile DNA’larınız buna nazaran çalışır. Gereksiz besin istekleri azalır. Şayet hâlâ ziyanlı şeyleri canınız çok istiyorsa, epigenetik yapınız ona kurallanmış demektir. Fakat 5-6 aylık sabır ve diyetle bu epigenetik düzenekleri değiştirebiliriz. Bu süreçte brokoliden bile zevk almak mümkün! 60 yaşından sonra brokoli yemekle çabucak her şeyi çözemezsiniz fakat evvelce bu alışkanlığı kazanmak gerekir.” açıklamasını yaptı.
“Stres ve zorlukların hem tehdit hem de fırsat boyutu var”
Bir başka kıymetli noktanın gerilim idaresi olduğuna dikkat çeken Tarhan, “Stres idaresi telomerlerimizin ömrünü verimli kullanmamız açısından çok kıymetli. Hangi tip kişilik olacağız? Sünger tip mi, teflon tip mi, kauçuk tip mi? Sünger tip bireyler, daima sıkıntılı ve negatif fikirlere odaklanan, telaşlı ve nevrotik yapıda olurlar, tüm sorunları üzerlerine çeker ve hem kendilerini hem de diğerlerini olumsuz etkilerler.” dedi.
Teflon tipi şahısların bencil, yalnızca kendi rahatlarını düşünen bireyler olduğunu tabir eden Tarhan kelamlarını şöyle tamamladı:
“Başkasının konforunu umursamazlar, ellerinde güç varken rahat ve konforlu görünürler. Fakat yaşlandıklarında, fizikî güçlerini kaybettiklerinde bilgelik geliştirmemişlerse, kolaylıkla kırılırlar. Ülkü tip, kauçuk tipidir. Kauçuk esnek yapısıyla bilinir. Gerilim karşısında esnemek ve tekrar eski haline dönmek kıymetlidir. Yani gerilimi yaşarız, esneriz, sonra tekrar toparlanırız. Gerilimi tehdit üzere değil, yönetilebilir bir şey olarak görmeliyiz. ‘Stresi yenmek’ değil, ‘stresi yönetmek’ denir her vakit. Gerilim hayatımızın kaçınılmaz bir modülüdür. Onu hayat gücü haline dönüştürmek gerekir. Stoacıların da dediği üzere, gerilim ve zorlukların hem tehdit hem de fırsat boyutu vardır. Fırsat boyutuna odaklandığımızda, yaşadığımız olayı bizi geliştiren bir travmaya dönüştürürüz. Buna ‘travma sonrası büyüme’ denir. Böylelikle her yaşadığımız olay, bizim için bir gelişme fırsatı olur.
Sonuç olarak, hayattaki negatif olayları tehdit olarak değil, büyüme fırsatı olarak görmeliyiz. ‘Neden geldi, ben bunu hak etmiyorum’ dediğimizde gerilim idaresini yapamayız ve telomerlerimiz erkenden kısalır.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
YORUM