Pestisitler, tarımda ziyanlı böcekleri, otları ve mantarları yok etmek için kullanılan kimyasal hususlardır. Bilhassa gelişmekte olan bağışıklık ve hudut sistemleri nedeniyle çocuklar pestisitlere karşı çok daha hassastır; bu hususlar çocuklarda öğrenme zahmeti, dikkat eksikliği ve hormonal bozulmalara yol açabilir.
Yeni Yüzyıl Üniversitesi Gaziosmanpaşa Hastanesi Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi Uzmanı Prof. Dr. Barış Malbora, çocukların pestisitlere maruziyetinin bağışıklık sistemlerini olumsuz etkileyebileceğini ve birtakım kanser cinsleriyle ilişkilendirilebileceğini belirterek kıymetli açıklamalarda bulundu.
Küçük Çocuklar Pestisite Nasıl Maruz Kalır?
Küçük çocuklar pestisitlere (tarım ilaçlarına) çeşitli yollarla maruz kalabilirler. En yaygın maruz kalma biçimlerinden biri, pestisit kalıntılarının meyve, zerzevat ve tahıllarda bulunmasıdır; bilhassa düzgün yıkanmamış yahut kabuğu soyulmamış eserlerin tüketilmesiyle çocukların bedenine pestisitler geçebilir. Ayrıyeten, emziren annelerin bedenindeki pestisitler anne sütü yoluyla bebeklere ulaşabilir. Pestisitler tıpkı vakitte tarım alanlarından sızarak içme sularına karışabilir; bu durum bilhassa kırsal bölgelerdeki kuyu ve kaynak suları için risk oluşturur.
Solunum yoluyla maruziyet ise, pestisit spreylerinin uygulandığı alanlarda çocukların havadaki kimyasalları soluması yahut kurumuş pestisit kalıntılarının rüzgarla taşınarak solunmasıyla gerçekleşebilir. Deri yoluyla maruz kalma da kıymetli bir öteki yoldur; pestisit bulaşmış oyuncaklar, halılar, yüzeyler yahut evcil hayvanlar ve bitkilerle temas eden çocuklar bu kimyasallara direkt temas edebilirler. Konut ve bahçe ortamında kullanılan böcek ilaçları ve bitki spreyleri de çocukların kolaylıkla ulaşabileceği yerlerde bulunarak maruziyeti artırabilir. Son olarak, tarım emekçisi ebeveynlerin kıyafetleri yahut ayakkabılarıyla konuta taşıdığı pestisitler dolaylı olarak çocuklara bulaşabilir. Tüm bu yollar, küçük çocukların pestisitlere karşı hassasiyetini artırarak sıhhat risklerini beraberinde getirmektedir.
Çocuklar pestisitlere karşı neden daha hassastır?
Çocukların pestisite karşı daha hassas olmasının birkaç değerli nedeni bulunur. Öncelikle, çocukların beden yükü yetişkinlere nazaran çok daha düşük olduğu için, birebir ölçüde pestisit maruziyeti onların vücudunda daha yüksek doz tesiri yaratır. Ayrıyeten, çocukların organ sistemleri, bilhassa hudut sistemi, hormon istikrarı ve bağışıklık sistemi, hala gelişme kademesindedir ve bu nedenle pestisitlerin olumsuz tesirlerine karşı daha savunmasızdırlar; bu tesirler kalıcı sıhhat meselelerine yol açabilir. Bunun yanı sıra, çocukların davranışsal özellikleri de maruziyeti artırır; örneğin ellerini sık sık ağızlarına götürmeleri ve yerde oynamaları, pestisitlerin bedenlerine geçme riskini yükseltir. Tüm bu faktörler çocukların pestisitlere karşı daha hassas olmalarının temel sebepleridir.
Anneden çocuğa rahim ve emzirme yoluyla pestisit geçebilir mi?
Anneden çocuğa hem hamilelik (rahim içi) hem de emzirme yoluyla pestisitler geçebilir. Bilhassa yağda çözünen ve uzun ömürlü pestisitler plasentayı geçerek fetüse ulaşabilir ve anne sütü yoluyla bebeğe geçiş gösterebilir.
Hamilelikte birtakım pestisitler (örneğin organoklorlu bileşikler ve kimi organofosfatlar) fetüsün kan sirkülasyonuna geçer; bu durum düşük doğum tartısı, nörolojik gelişim sıkıntıları ve hormonal bozukluklarla ilişkilendirilmiştir. Emzirme devrinde ise organoklorlu bileşikler anne sütüne geçer ve bebeğe aktarılabilir. Dünya Sıhhat Örgütü ve UNICEF, anne sütünün yararlarının pestisit riskinden çoklukla daha ağır bastığını vurgulasa da, bilhassa tarım emekçisi annelerde dikkatli olunmalıdır.
Organoklorlular hem plasentadan hem anne sütünden geçerken, organofosfatlar daha çok plasenta yoluyla geçiş gösterir. Piretroitler hudutlu geçiş yapar, herbisitlerin geçişi ise tartışmalıdır.
Pestisit maruziyeti hangi hastalıklara ve sıhhat sıkıntılarına yol açar?
Pestisit maruziyeti, kısa ve uzun vadede önemli sıhhat sıkıntılarına yol açabilir. Bilhassa çocuklar, gebeler, yaşlılar ve tarım personelleri üzere hassas kümeler daha yüksek risk altındadır. Yüksek dozda pestisite maruz kalındığında nefes darlığı, bulantı, kas seğirmeleri, şuur kaybı ve cilt tahrişi üzere akut zehirlenme belirtileri görülebilir. Çok maruziyet, teneffüs yetmezliği üzere ölümcül sonuçlara yol açabilir. Örneğin, tarım çalışanlarında görülen akut pestisit zehirlenmeleri dünya genelinde her yıl binlerce vefata neden olmaktadır (WHO verileri).
Düşük dozda lakin daima pestisit maruziyeti ise uzun vadede kanser, nörolojik ve hormonal bozukluklar üzere önemli hastalıklara yol açabilir. Glifosat ve malathion üzere kimi pestisitler Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) tarafından “muhtemel kanserojen” olarak sınıflandırılmıştır. Bu kimyasallar lösemi, lenfoma, beyin tümörleri üzere kanser cinsleriyle bağlantılıdır. Ayrıyeten, Parkinson, Alzheimer, DEHB, öğrenme zahmetleri ve düşük IQ üzere nörolojik hastalıklarla da irtibatlıdır. Klorpirifos üzere kimi pestisitler çocuklarda nörogelişimsel bozukluklara neden olabilir.
Bazı pestisitler hormon sistemini etkileyerek tiroid bozuklukları, diyabet, erken ergenlik, doğurganlık problemleri ve doğum kusurlarına yol açabilir. Bu unsurlar hormonları taklit ederek bedende östrojen/testosteron istikrarını bozar. Birebir vakitte bağışıklık sistemini zayıflatarak otoimmün hastalıklar, astım ve karaciğer-böbrek hasarına neden olabilir.
Çocuklar, gelişim periyotlarında oldukları için pestisitlere karşı daha hassastır. Gelişimsel gecikmeler, otizm spektrum bozuklukları ve davranış sorunları üzere tesirler anne karnındaki maruziyetle bağlantılıdır. UC Berkeley çalışması, pestisitlere maruz kalan çocukların IQ düzeyinin ortalama 7 puan daha düşük olduğunu göstermiştir.
Farklı pestisit çeşitleri farklı hastalıklarla ilişkilidir. Örneğin organofosfatlar (klorpirifos, malathion) nörotoksisiteye ve Parkinson’a, organoklorinler (DDT, lindane) kansere ve hormonal bozukluklara, glifosat üzere herbisitler ise lenfomaya yol açabilir.
Türkiye’de Pestisit Maruziyetinde Artış Var mı?
Türkiye’de pestisit kullanımı son yıllarda besbelli formda artış gösteriyor. TÜİK bilgilerine nazaran, 2010’da 45 bin ton olan ziraî pestisit kullanımı 2023’te 63 bin tona ulaştı. En çok kullanılanlar ortasında glifosat içeren herbisitler, fungusitler ve böcek öldürücüler bulunuyor. Bu artışa paralel olarak besinlerde limit üstü kalıntılara sıkça rastlanıyor; bilhassa çilek, üzüm, biber ve yeşilliklerde pestisit kalıntılarına dair ihtarlar dikkat çekiyor. Tarım bölgelerinde kanser hadiselerinin artması ve çocuklarda dikkat eksikliği, öğrenme zahmeti üzere nörolojik tesirlerin görülmesi, pestisit maruziyetinin sıhhat üzerindeki tesirlerine dair telaşları artırıyor.
Mevsimlik tarım personelleri, eğitim ve ekipman eksikliği nedeniyle en yüksek risk altındaki küme olarak öne çıkıyor. Her yıl yüzlerce personel, pestisit zehirlenmesi nedeniyle hastanelere başvuruyor. Endüstriyel tarımın yaygınlaşması, kontrol eksiklikleri ve çiftçilerin bilinçsiz pestisit kullanımı bu tabloyu derinleştiriyor. Türkiye’de birtakım pestisitler yasaklansa da organik tarım oranı hâlâ düşük düzeyde. Uzmanlar, pestisit maruziyetini azaltmak için daha sıkı kontroller, organik tarımı teşvik ve kamu şuuru artırıcı çalışmalar yapılması gerektiğine dikkat çekiyor.
Pestisit Maruziyetini Azaltmak İçin Neler Yapılmalı?
Pestisit maruziyetini azaltmak için bilhassa besin seçiminde dikkatli olmak büyük kıymet taşıyor. Çilek, ıspanak, elma üzere kalıntı riski yüksek eserlerde mümkünse organik tercihler yapılmalı; sebze-meyveler karbonatlı ya da sirkeli suda bekletilerek güzelce yıkanmalı yahut soyularak tüketilmeli. Mevsiminde, lokal eserleri tercih etmek de riski azaltır. Konutta kimyasal böcek ilaçları yerine doğal tahliller kullanılabilir; lavanta, nane yağı, boraks üzere unsurlarla zararlılara karşı tesirli ve inançlı yollar izlenebilir.
Çocuklar ve gebeler pestisitlere karşı daha hassas olduğundan özel tedbirler alınmalı; bilhassa bebek besinleri organik seçilmeli, ilaçlanan alanlardan uzak durulmalı. Tarım emekçileri gözetici ekipman kullanmalı, içme suyu kaynakları ise sistemli tahlillerle denetim edilmeli. Toplumsal ölçekte ise organik pazarların desteklenmesi, belediyelerden pestisitsiz tarım projeleri talep edilmesi ve Tarım Bakanlığı’nın kontrollerinin yakından takip edilmesi gerekiyor.
Pestisitten Korunmak İçin En Tesirli 5 Önlem
1. Organik besin tüketin.
2. Sebze-meyveleri karbonatlı/sirkeli suyla yıkayın yahut soyarak yiyin.
3. Konutta kimyasal böcek ilacı yerine doğal teknikler kullanın.
4. Tarım işçisiyseniz gözetici ekipman (maske, eldiven) takın.
5. Su kaynaklarınızı test ettirin, arıtma kullanın.
Unutmayın: Pestisitlerden büsbütün kaçınmak mümkün olmasa da, maruziyeti %90’a varan oranda azaltabilirsiniz. Küçük değişikliklerle uzun vadeli sıhhat risklerini önleyebilirsiniz.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
YORUM